2010’lu yıllarda Türkiye’de sporda ve spor medyasında öne çıkan cinsiyetçi olaylar
Ali Safa Korkut
Ali Safa Korkut, 2010’lu yıllarda Türkiye sporunda ve spor medyasında yaşanmış, öne çıkan cinsiyetçi olayları derledi.
Cinsiyetçi dil, ırkçılık, homofobi, türcülük vs. sadece sporda değil, politikadan sanata, eğitimden günlük yaşama kadar hayatın her alanında karşılaştığımız temel insan haklarına aykırı yaklaşımlardan sadece birkaçı.
Ancak bu yaklaşımlar, başta futbol olmak üzere erkek egemenliği altında olan veya böyle olduğu yanılgısına düşülen çeşitli sporlarda daha sık karşımıza çıkıyor. Ötekileştirici tutum ve davranışlar özellikle şu sıralar Avrupa spor ve spor medyasında da kendini gösterse de bu durumla Türkiye sporunda ve spor medyasında daha sık karşılaşıyoruz.
Bu bağlamda, çarşamba günü itibarıyla geride bıraktığımız 2010’lu yıllarda Türkiye’de spor alanlarında ve spor medyasında yaşanmış öne çıkan cinsiyetçi olayları derledik.
“Kadınlar futboldan anlamaz, ben sizinle futbol tartışmam”
Geride bıraktığımız 10 yılda en çok ses getiren, gündemde en uzun süre yer alan ve “Türkiye sporundaki ve spor medyasındaki cinsiyetçiliğin en büyük örneği” diyebileceğimiz olaylardan biri, eski futbolcu-şimdilerde teknik direktör Ümit Özat’ın, bir spor programında Simge Fıstıkoğlu’na cinsiyetçi sözler sarf etmesiyle yaşandı.
24 Eylül 2012‘de Fenerbahçe ile Trabzonspor arasında oynanan ve sadece kadın ve çocuk taraftarların izlediği karşılaşma sonrası, HaberTürk TV’de yayımlanan, maçlardaki tartışmalı pozisyonların yorumlandığı “Bizim Stadyum” futbol programında yorumculardan Ümit Özat, programın moderatörü Simge Fıstıkoğlu’na cinsiyetçi söylemlerde bulunmuş ve ikili arasında bir tartışma yaşanmıştı.
Özat, “Kadınlar futboldan erkekler kadar anlamaz” cümlesini sarf etmiş ve Fıstıkoğlu olaya müdahil olarak Özat’a, söylediklerinin yanlış olduğunu söylemişti.
Bunun üzerine Özat, Fıstıkoğlu’na “Ben sizinle futbol tartışmam. Ben eşimle bile futbol tartışmam. Benim futbol tartışacağım kişinin, benim kadar futbol bilgisi olması gerekir” yanıtını vermiş ve Fıstıkoğlu’nun da cevabı üzerine tartışma alevlenmişti.
Fıstıkoğlu “Futbol üzerine konuşmak için gördüğünü anlamak yeterli. O yorumları yapan kadınlar da gördüklerini anlayacak akla sahip. Ben size futbol bilgimi kanıtlamak zorunda değilim” yanıtını verince, Özat sinirlenerek stüdyoyu terk etmişti.
Antalyaspor’dan Fenerbahçe’ye “tecavüz” göndermesi
Antalya’da 5 Şubat 2016’da oynanan ve Antalyaspor’un Fenerbahçe’yi 4- 2 yendiği maçın bitiminde statta, Yeşilçam filmlerinde Nuri Alço’nun canlandırdığı ve tecavüz sahnelerinde kullanıldığı için, özellikle internet ortamında ’tecavüz marşı’ olarak isimlendirilen John Carpenter’a ait ’The End’ şarkısı çalındı.
Konunun basında yer alması üzerine Antalya Kadın Dayanışma Merkezi ve Dayanışma Derneği ile Cinsel Suçla Şiddetle Mücadele Derneği, olaya tepki göstererek, Antalyaspor Kulübüne dava açtı.
Antalya 14’üncü Asliye Ceza Mahkemesi’nde görülen davanın karar duruşmasına; Mahkeme heyeti, tutuksuz sanıklar A.K. ve E.S.’nin üzerlerine atılı ‘halkın bir kesimini sosyal sınıf, din, mezhep, cinsiyet, bölge farklılığına dayanarak alenen aşağılama’, ‘suç işlemeye tahrik’ ve ‘suçu ve suçluyu övme’ suçlarından beraatine karar verdi.
“Her genç kızın başına gelebilecek şeyler”
27 Haziran 2018: Geride bıraktığımız 10 yılda Türkiye sporunda ve spor medyasında yapılan bir diğer cinsiyetçi söylem de A Spor Muhabiri Rahmi Turan’dan geldi.
Almanya’nın, Rusya’da düzenlenen 2018 FIFA Dünya Kupası’nda, F Grubunun son maçında Güney Kore’ye 2-1 mağlup olarak turnuvaya grup aşamasında veda etmesi üzerine A Spor muhabiri Rahmi Turan, Alman basınının ve Alman taraftarların tepkisini aktarmak için Almanya’dan canlı yayına bağlandı. Almanya’nın dünya futbolundaki başarılı günlerinin sonuna geldiğini değinen Turan, “Her genç kızın başına gelebilecekler Alman milli takımının da başına geldi ve böylece hayal kırıklığı içinde ülkelerine geri dönecekler. Onları burada maalesef çok kızgın bir taraftar grubu bekliyor” ifadelerini kullandı. Turan’ın bu cinsiyetçi cümleleri tepki toplasa da Rahmi Turan ve A Spor kanalı herhangi bir özür mesajı yayınlanmadı.
“Futbol kız gibi oynanacak bir oyun değildir’’
23 Eylül 2018‘de Teleset Mobilya Akhisarspor ile Galatasaray arasında oynanan ve Akhisarspor’un 3-0’lık galibiyetiyle sonuçlanan maçı yorumlayan Dilmen, maçtaki bir pozisyonu değerlendirirken, rakibin müdahalesi sonucu yerde kalan oyuncunun kendisini kolay bir şekilde yere bıraktığını ima ederek “Futbol kız gibi oynanacak oyun değildir” benzetmesini yaptı. Bu cinsiyetçi benzetme sonrası Rıdvan Dilmen’e sosyal medyada yoğun tepki gösterildi.
Beşiktaş tribünlerinden ‘metaforik’ gerdeğe girme mizanseni
2 Aralık 2018 tarihinde Beşiktaş ile Galatasaray arasına oynanan ve Beşiktaş’ın 1-0 kazandığı maç sonrası Vodafone Park Stadyumu hoparlörlerinden kına gecesi müziği çalındı. Beşiktaş taraftarı da bu müziğe eşlik etti ve Galatasaray’ın maçtan bir önceki gün kendi sahasında taraftarının yoğun katılımıyla gerçekleşen antrenmanına atfen metaforik bir gerdeğe girme mizanseni yaratıldı.
Olaya en büyük tepki ise Cinsel Şiddetle Mücadele Derneği’nden geldi. Dernek, bu olay üzerine bir açıklama yayınlayarak “Tüm kulüplere ‘Artık yeter’ diyoruz! Ürettiğiniz şiddeti saçma, trajikomik veya ‘ergence’ bulmuyoruz” dedi:
“’Alt tarafı şarkı, alt tarafı slogan’ demiyoruz. Bu algı ve tribünlerde gitgide yayılan taraftar kültürünün, kadınların öldürülmesine, kaçırılmasına, taciz ve tecavüze maruz bırakılmasına, kınalı düğünlü erken evliliklere, aşağıladığınız tüm kimliklere yönelik şiddetin onlarca kat artmasına sebep olduğunu iyi biliyoruz.
“Biz sporu ve futbolu seviyoruz. Futboldaki bu dil sadece kadınlara değil, camiaya hizmet eden kadın ve erkek sporculara, futbolun yaygınlaşmasını misyon edinmiş spor kulüplerine ve yönetimlerine, yıllarca maçlarda bu küfür ve hakaretleri duyarak büyüyen çocuklara, hepimize zarar veriyor. Bu tezahüratlar maçlarda binlerce kişi tarafından söylenerek yayılıyor ve yeniden üretiliyor. Bu dil, kadınlara karşı şiddeti önemsizleştiriyor, hoş görüyor ve meşrulaştırıyor.”
Trabzonspor teknik direktörü Ünal Karaman’dan cinsiyetçi söylem: ‘’Ev hanımısınız, mantı yapabilir misiniz?’’
Trabzonspor teknik direktörü Ünal Karaman, 12 Aralık 2018 Çarşamba günü, hafta sonu oynanacak olan Beşiktaş maçı öncesinde Mehmet Ali Yılmaz Tesisleri’nde basın toplantısı düzenledi. Burada basın mensuplarının sorularını yanıtlayan Karaman, mağlup olunan maçlar sonrasında hakem eleştirilerinde bulunan teknik direktörlerin ligin gidişatına etkisi konusunda kendisinin görüşlerini almak isteyen bir kadın muhabire, “Bir hocaya çok iyi bir kadro veriyorsun. Ev hanımısınız, kıyma vermiyorlar soğan vermiyorlar diyorlar ki mantı yap. Yapabilir misin? İnşallah bir gün yaparsın da yeriz” şeklinde cinsiyetçi bir cevap verdi.
Bu söylem sonrası Ünal Karaman herhangi bir özür mesajı yayınlamadı.
Fikret Orman: Burada delikanlı adam yok, karı gibi çıkıp arkadan konuşurlar
Bir cinsiyetçi söylem de dönemin Beşiktaş Jimnastik Kulübü Başkanı Fikret Orman’dan geldi.
Kulübün 11 Mayıs 2019‘da düzenlenen İdari ve Mali Genel Kurul’unda konuşan Orman, kendisine yöneltilen eleştirilere “Göbeğinizden konuşmayın, çıkın delikanlı gibi konuşun. Gerçi öyle bir delikanlı yok burada. Ancak karı gibi çıkıp arkadan konuşurlar” diye cevap verdi.
Bu cümleleri üzerine genel kurulda tansiyon yükselirken Başkan Fikret Orman’a büyük tepkiler geldi. Gelen tepkilerin ardından Fikret Orman, “Özür diliyorum, orucuma verin. Bütün üyelerden, özellikle kadın üyelerden çok özür diliyorum” ifadesini kullandı.
“Bu pozisyona ev hanımı bile kırmızı kart verir”
9 Kasım 2019′da oynan ve Beşiktaş’ın Denizlispor’u 1-0 mağlup ettiği maç, karşılaşma hakeminin hatalı kararları sebebiyle tartışmaları beraberinde getirdi.
Spor yorumcuları, karşılaşma hakemi Özgür Yankaya’nın bir pozisyonda Denizlisporlu oyuncuya sarı kart vermesini yorumlayarak kartın renginin kırmızı olması gerektiği üzerinden Yankaya’yı eleştirdi.
Bu eleştirilerden biri de aynı akşam beIn Sport’ta yayımlanan bir maç sonun programında yapılırken program yorumcularından Güntekin Onay, maçın hakemi Özgür Yankaya’ya yönelik eleştirilerinde cinsiyetçi bir söylemde bulundu.
Onay, pozisyonu değerlendirirken “Bu pozisyona ev hanımı bile kırmızı kart verir” şeklinde cinsiyetçi bir söylemde bulunurken onu programın bir diğer yorumcusu Metin Tekin uyardı. Tekin, Onay’a “Bu çok cinsiyetçi oldu Güntekin Onay. Futbol hastası çok ev hanımı biliyorum, evde maç izleyen çok ev hanımı tanıyorum” dedi.
“Ha sittir”, “Çok hoş ve güzel bir hatun, nedense futbol programı sunuyor“
Gazeteci Fatih Altaylı, 2 Aralık 2019 Pazartesi günü HaberTürk Tv’de Hande Sarıoğlu moderatörlüğünü yaptığı Spor Saati adlı programa konuk olmuş ve spor gündemine dair değerlendirmelerin yapıldığı programda Sarıoğlu’nun sorduğu Emre Belözoğlu sorusuna karşı sinirlerine hakim olamayarak stüdyoyu terk etmişti.
Altaylı, Galatasaraylı futbolcu Ömer Bayram’ın rakibine yaptığı bir harekete hakem tarafından verilen sarı kartın doğru olduğunu söylemiş, Sarıoğlu da bunun üzerine ”Aynı hareketi Fenerbahçeli Emre Belözoğlu yapsaydı yorumunuz ne olurdu?” diye sormuştu.
Galatasaray kongre üyeliği de bulunan Altaylı, sorunun kendisine bir hakaret olduğunu söyleyerek “Kim olsa aynı yorumu yaparım. Ben ahlaksız bir adam değilim. Bana yaptığın saygısızlıktır. Siz konuşun, ben gidiyorum” diyerek stüdyoyu terk etmişti.
Sarıoğlu, bu tavrının üzerine Altaylı’ya sakin olmasını önerse de Altaylı “Senden sakinleşme tavsiyesi alacak halim yok” yanıtını vererek stüdyodan ayrılmıştı.
Bu hareketi sonrası kamuoyu ve meslektaşları, Altaylı’yı eleştirirken Star gazetesi köşe yazarı Aziz Üstel, Hande Sarıoğlu’na cinsiyetçi bir söylemde bulunarak Fatih Altaylı’ya destek verdi.
3 Aralık 2019 Salı günü sosyal medya hesabı üzerinden bir tweet atan sunucu ve Galatasaray eski yöneticisi Aziz Üstel, Sarıoğlu’nun hadsizlik yaptığını belirterek şunları söyledi:
“Çok hoş ve güzel bir hatun; nedense Habertürk’de futbol programı sunuyor. Fatih’e aklınca “haddini” bildirmeye kalkıyor. Fatih’de kibarca ha sittir diyerek stüdyoyu terk ediyor. Fatih, yerden göğe kadar haklı. Kızım sen boğulacağın sulara, hele de yüzme öğrenmeden ne dalarsın?”
